Bài giảng Ngữ văn Lớp 10 - Tiết 33: Khái quát văn học Việt Nam từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX

g suốt quá trình hình thành và phát triển VHTĐ 
Thể loại: tiếp thu các thể loại từ VH TQ 
	+ Văn xuôi: cáo, chiếu, biểu, hịch, kí sự, truyền kì, tiểu thuyết chương hồi 
	+ Thơ: thơ cổ phong, Đường luật, phú 
 Có những thành tựu to lớn 
Tác giả: Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Du, Cao Bá Quát  
2. Văn học chữ Nôm 
Là các sáng tác bằng chữ Nôm (dựa vào chữ Hán ghi âm tiếng Việt) 
Ra đời muộn hơn chữ Hán (thế kỉ XIII) 
Tồn tại và phát triển đến hết thời kì VHTĐ 
Thể loại: chủ yếu là thơ, rất ít văn xuôi 
	+ Các thể thơ tiếp thu từ TQ: phú, văn tế, thơ Đường luật 
	+ Phần lớn các thể thơ dân tộc: ngâm khúc, truyện thơ, hát nói 
Có nhiều thành tựu to lớn 
Tác giả: Hồ Xuân Hương, Nguyễn Du, Nguyễn Khuyến, Nguyễn Đình Chiểu 
KHÁI QUÁT VHVN TỪ THẾ KỈ X ĐẾN HẾT THẾ KỈ XIX 
I. Các thành phần 
II. Các GĐ PT 
III. ĐĐ về ND 
IV. ĐĐ về NT 
Gồm 2 thành phần chủ yếu: 
Văn học chữ Hán 
Văn học chữ Nôm 
Bổ sung cho nhau trong suốt quá trình phát triển 
 Hiện tượng song ngữ: 2 ngôn ngữ cùng được sử dụng để sáng tác văn học (dịch từ chữ Hán ra chữ Nôm) 
Lập bảng so sánh sự giống và khác nhau của VH chữ Hán và VH chữ Nôm 
 Giống: 
Văn học viết của người Việt 
Mang đặc điểm của VHTĐ 
Một số thể loại tiếp thu từ TQ 
 Khác 
Văn học chữ Hán 
Văn học chữ Nôm 
Ra đời thế kỉ X 
Viết bằng chữ Hán 
Thể loại VH: tiếp thu từ Trung Quốc 
Bao gồm thơ, văn xuôi 
Ra đời khoảng tk XIII 
Viết bằng chữ Nôm 
Thể loại: vừa tiếp thu vừa sáng tạo 
Thơ là chủ yếu 
II. CÁC GIAI ĐOẠN PHÁT TRIỂN 
 Gồm 4 giai đoạn: 
 Từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIV 
 Từ thế kỉ XV đến hết thế kỉ XVII 
 Từ thế kỉ XVIII đến nửa đầu thế kỉ XIX 
 Nửa cuối thế kỉ XIX 
Bảng phân chia các giai đoạn văn học trung đại 
Văn học viết chính thức hình thành 2 thành phần: VH chữ Hán & VH chữ Nôm 
Hiện tượng Văn- Sử-Triết bất phân. 
TG/TP: Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Dữ 
VH chữ Hán nhiều thành tựu: văn xuôi tự sự, văn chính luận 
VH chữ Nôm: vừa tiếp thu thể loại từ Trung Quốc vừa sáng tạo 
Yêu nước mang âm hưởng ngợi ca, hào hùng 
Phản ánh, phê phán hiện thực XHPK 
Triều Lê thiết lập sau chiến thắng quân Minh, tồn tại hơn 100 năm 
XHPK phát triển mạnh cuối XV 
Nội chiến: Lê -Mạc, Đàng trong - Đàng ngoài 
2. Từ thế kỉ XV đến hết thế kỉ XVII 
VH viết chính thức ra đời 
VH chữ Nôm xuất hiện 
TG/TP: Lí Thường Kiệt, Lí Công Uẩn, Trần Quốc Tuấn 
- Văn học chữ Hán với các thể loại tiếp thu từ Trung Quốc 
- Văn - Sử – Triết bất phân 
Yêu nước với âm hưởng hào hùng, ngợi ca 
Xây dựng và khôi phục nền văn hiến của dân tộc 
Đất nước vừa giành được độc lập (938) 
Xây dựng nhà nước PK 
Xây dựng đất nước hoà bình vững manh 
1. Từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIV 
Sự kiện VH, Tác giả - Tác phẩm 
Nghệ thuật 
Nội dung 
Bối cảnh LS - XH 
Giai đoạn 
văn học 
Bảng phân chia các giai đoạn văn học trung đại 
Xuất hiện tác phẩm văn xuôi bằng chữ quốc ngữ 
TG/TP: Nguyễn Đình Chiểu, Trần Tế Xương, Nguyễn Khuyến 
VH chữ Hán & Nôm 
Sáng tác theo thi pháp truyền thống 
Yêu nước mang ân hưởng bi tráng 
Chống thực dân – tay sai 
Vạch trần sự nhố nhăng của XH TD nửa PK = thơ văn trào phúng 
Chế độ phong kiến suy tàn 
Thực dân Pháp xâm lược (1858) 
Hình thái XH: chuyển từ XHPK -> XHTD nửa PK 
Ảnh hưởng văn hóa Phương Tây 
4. Nửa cuối thế kỉ XIX 
Ý thức cá nhân phát triển 
VH đạt nhiều thành tựu rực rỡ 
TG/TP: Nguyễn Du, Thơ Hồ Xuân Hương, Đặng Trần Côn, Thơ Bà Huyện Thanh Quan, Ngô gia văn phái, Nguyễn Công Trứ 
...+ Khẳng định, đề cao con người về tài năng, phẩm chất với những khát vọng chân chính: quyền sống, hạnh phúc, tự do, công lí, chính nghĩa 
 VD: Chị em Thuý Kiều( Truyện Kiều), Chinh phụ ngâm; Cung oán ngâm khúc 
+ Đề cao những quan hệ đạo đức, đạo lí tốt đẹp giữa người với người 
 VD: “ Trai thời trung hiếu làm đầu 
 Gái thời tiết hạnh làm câu trau mình”( Lục Vân Tiên-Nguyễn Đình Chiểu) 
Tác giả, tác phẩm tiêu biểu: Truyện Kiều(Nguyễn Du); Chinh phụ ngâm(Đặng Trần Côn- Đoàn Thị Điểm); Lục vân Tiên(Nguyễn Đình Chiểu); Chuyện người con gái Nam Xương(Nguyễn Dữ) 
3. Cảm hứng thế sự 
Bày tỏ suy nghĩ, tình cảm, thái độ về cuộc sống hiện thực và con người 
Biểu hiện: 
 + Hiện thực xã hội 
 “ Còn bạc còn tiền còn đệ tử 
 Hết cơm hết rượu hết ông tôi”(Nguyễn Bỉnh Khiêm) 
 + Cuộc sống đau khổ của con người 
Phát triển mạnh từ thế kỉ XVIII – XIX 
Tạo tiền đề cho văn học hiện thực sau này. 
- Tác giả, tác phẩm tiêu biểu: thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm; Nguyễn Khuyến; Tú Xương; Vũ trung tuỳ bút-(Phạm Đình Hổ); Thượng kinh kí sự(Lê Hữu Trác) 
“Còn bạc còn tiền còn đệ tử 
 Hết cơm hết rượu hết ông tôi” 
 (Nguyễn Bỉnh Khiêm) 
 * “Sông kia rày đã nên đồng 
Chỗ làm nhà cửa, chỗ trồng ngô khoai 
 Vẳng nghe tiếng ếch bên tai 
Giật mình còn tưởng tiếng ai gọi đò” (Tú Xương) 
* Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh- Phạm Đình Hổ. 
Tính quy phạm 
và sự phá vỡ 
tính quy phạm 
KHÁI QUÁT VHVN TỪ THẾ KỈ X ĐẾN HẾT THẾ KỈ XIX 
NGHỆ THUẬT 
Khuynh hướng 
trang nhã và 
 xu hướng 
bình d ị 
Tiếp thu và 
 dân tộc hoá 
tinh hoa 
văn học 
 nước ngoài 
IV .Những đặc điểm lớn về nghệ thuật của văn học từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX 
1. Tính quy phạm và sự phá vỡ tính quy phạm 
Tính quy phạm 
Là sự quy định chặt chẽ theo khuôn mẫu 
Thể hiện: 
	 + Quan điểm văn học : 
 Coi trong mục đích giáo huấn: “ Văn dĩ tải đạo ”, “Thi dĩ ngôn chí” 
 “Chở bao nhiêu đạo thuyền không khẳm 
 Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà” (Nguyễn Đình Chiểu) 
	 + Tư duy nghệ thuật: nghĩ theo kiểu mẫu có sẵn đã thành công thức 
VD: . Người đẹp: nghiêng nước nghiêng thành, chim sa cá lặn Tài: cầm, kì, thi, hoạ 
	 Nghề: ngư-tiều-canh-mục; Con vật: Long-lân-quy-phượng. 
 + Thể loại văn học: tuân thủ quy định chặt chẽ về kết cấu, niêm luật 
 VD: Thơ thất ngôn bát cú Đường luật; Thất ngôn Tứ tuyệt 
 + Cách sử dụng thi liệu: nhiều điển tích, điển cố, văn liệu quen thuộc 
 “Kẻ chốn Chương Đài , người lữ thứ 
 Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn” (Chiều hôm nhớ nhà- Bà Huyện Thanh Quan) 
* Tính quy phạm tạo ra đặc trưng về nghệ thuật: thiên về ước lệ, tương trưng 
b. Sự phá vỡ tính quy phạm 
 “Trời thu xanh ngắt mấy từng cao 
 Cần trúc lơ phơ gió hắt hiu 
 Nước biếc trông như tầng khói phủ 
 Song thưa để mặc bóng trăng vào 
 Mấy chùm trước giậu hoa năm ngoái 
 Một tiếng trên không ngỗng nước nào 
 Nhân hứng cũng vừa toan cất bút 
 Nghĩ ra lại thẹn với ông Đào” (Thu vịnh-Nguyễn Khuyến) 
 Tính quy phạm: 
 Hì nh tượng quen thuộc: thu thiên(trời thu); thu thuỷ(nước thu); thu nguyệt(trăng thu); thu hoa(hoa thu) 
 Số câu: 8 câu; Số tiếng: mỗi câu 7 tiếng 
 Thi liệu: chuyện về Đào Tiềm (Trung Quốc) 
 Sự phá vỡ quy phạm: 
 Từ láy: (hắt hiu, lơ phơ); cảnh mang nét đặc trưng của mùa thu đồng bằng Bắc Bộ; hình ảnh quen thuộc, gần gũi: cần trúc, song thưa, giậu 
* Một mặt vừa tuân thủ tính quy phạm mặt khác có thể phá vỡ tính quy phạm -> phát huy cá tính sáng tạo 
2. Khuynh hướng trang nhã và xu hướng bình dị 
Đề tài, chủ đề : 
 Hướng tới cái cao cả, trang trọng. 
Ví dụ: Chí làm trai, thiên nhiên mĩ lệ, chiến công vĩ đại, nhớ nước thương nhà 
 Hình tượng nghệ thuật : 
 Tao nhã, mĩ lệ 
 VD: Sông núi; người anh hùng 
 Ngôn ngữ nghệ thuật : 
 Trau chuốt, hoa mĩ 
 VD: “ Lối xưa xe ngựa hồn thu thảo 
 Nền cũ lâu đài,bóng tịch dương”(Thăng Long thành hoài cổ- Bà Huyện Thanh Quan) 
 a.Khuynh hướng trang nhã 
Xu hướng bình dị 
 - Đề tài, chủ đề : 
 Hướng tới cái đời thường, bình dị. 
 Ví dụ: Ban đến chơi nhà; Thương vợ; Bánh trôi nước 
 - Hình tượng nghệ thuật : Đơn sơ, mộc mạc 
 VD: Chiếc bánh trôi nước, bè rau muống, mùng tơi, quả mít 
 - Ngôn ngữ nghệ thuật : 
 Tự nhiên, gần gũi với đời sống.. 
 VD: “Thân em vừa trắng lại vừa tròn 
 Bảy nổi ba chìm với nước non”( Bánh trôi nước- Hồ Xuân Hương) 
3. Tiếp thu và dân tộc hoá tinh hoa văn học nước ngoài 
Tiếp thu 
	 - Ngôn ngữ: dùng chữ Hán để sáng tác. 
	- Thể loại: tiếp thu từ Tru