Bài giảng Ngữ văn Lớp 10 - Tiết 89: Văn bản văn học

sau : 
Chiếu dời đô , Bến quê , Cảnh ngày hè , Tôi và chúng ta , Hịch tướng sĩ , Truyện Kiều . 
? Những thể loại này có đặc điểm riêng để phân biệt không ? 
Thể loại của các văn bản : 
Chiếu dời đô : chiếu 
 Bến quê : truyện ngắn . 
Cảnh ngày hè : thơ 
 Tôi và chúng ta : kịch nói 
 Hịch tướng sĩ : hịch 
 Truyện Kiều : truyện thơ Nôm 
- Mỗi văn bản đều thuộc về một thể loại nhất định tuân theo những quy ước , cách thức của thể loại đó . 
Tiêu 
chí 
chủ 
yếu 
của 
văn 
bản 
văn 
học 
- Văn bản văn học phản ánh hiện thực khách quan , khám phá thế giới tình cảm , tư tưởng , thoả mãn nhu cầu thẩm mĩ của con người . 
- Ngôn từ của văn bản văn học là ngôn từ nghệ thuật , có hình tượng , có tính thẩm mĩ cao ; sử dụng nhiều biện pháp tu từ , thường hàm súc , gợi liên tưởng , tưởng tượng . 
- Mỗi văn bản đều thuộc về một thể loại nhất định tuân theo những quy ước , cách thức của thể loại đó . 
ba 
tiêu 
chí 
không 
thể 
thiếu 
của 
VB 
VH 
II. CẤU TRÚC CỦA VĂN BẢN VĂN HỌC 
1. Tầng ngôn từ - Từ ngữ âm đến ngữ nghĩa 
* Ví dụ : SGK 
Chú bé 
loắt choắt 
Cái xắc 
xinh xinh 
Cái chân 
thoăn thoắt 
Cái đầu 
nghênh nghênh . 
+ Nhịp ngắn, các từ láy liên tiếp 
 âm hưởng nhanh, tươi trẻ . 
+ Các từ láy, mang nghĩa tường minh. 
Hiểu và cảm nhận văn bản qua ngôn từ trong văn bản (chú ý mặt ngữ nghĩa và ngữ âm của từ ngữ ) 
2. Tầng hình tượng 
* Ví dụ 1 : SGK 
Chú bé 
loắt choắt 
Cái xắc 
xinh xinh 
Cái chân 
 thoăn thoắt 
Cái đầu 
nghênh nghênh . 
+ Xây dựng hình ảnh sinh động, đáng yêu của chú bé liên lạc 
+Thông qua từ láy miêu tả ngoại hình, cử chỉ, ngữ âm. 
* Ví dụ 2: 
Trong đầm gì đẹp bằng sen 
Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng . 
Nhị vàng bông trắng lá xanh 
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn 
+ Xây dựng hình ảnh những bông sen 
+ Hình tượng người hái sen 
+ Thông qua ngôn từ , kết cấu bài ca dao 
Hình tượng được sáng tạo nhờ những chi tiết cốt truyện , nhân vật , hoàn cảnh , tâm trạng mà có sự khác nhau . 
3. Tầng hàm nghĩa. 
* Ví dụ 2: 
Trong đầm gì đẹp bằng sen 
Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng . 
Nhị vàng bông trắng lá xanh 
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn 
+ Ngợi ca vẻ đẹp của loài hoa bình dị mà thanh cao . 
+ Ngợi ca phẩm chất trong sạch của người lao động Việt Nam . 
Ví dụ 3: 
Chuyện chức phán sự đền Tản Viên 
+ Ngợi ca tinh thần khảng khái của Ngô Tử Văn 
+ Ngợi ca lối sống cương trực của kẻ sĩ – người trí thức trong cuộc đời . 
+ Khẳng định khát vọng, niềm tin công lý thắng gian tà của tác giả. 
Tầng hàm nghĩa là ý nghĩa ẩn kín , ý nghĩa tiềm tàng của văn bản mà nhà văn muốn gửi gắm , kí thác , những thể nghiệm về cuộc sống . 
II. CẤU TRÚC CỦA VĂN BẢN VĂN HỌC 
Tầng ngôn từ - từ ngữ âm đến ngữ nghĩa . 
Tầng hình tượng 
Tầng hàm nghĩa 
Văn bản VH 
 Độc giả 
Tác phẩm VH 
Chưa tác động đến xã hội 
Đọc , đánh giá 
Tác động đến con người , đến cuộc đời 
III. TỪ VĂN BẢN ĐẾN TÁC PHẨM VĂN HỌC . 
a. Cấu trúc hai đoạn tương tự như nhau : 
- Câu đầu là câu hỏi của nhà thơ về một hiện tượng nhìn thấy trên đường . 
- Ba câu tiếp tả kĩ hai nhân vật : nét mặt , đôi mắt , cái miệng , cử chỉ  
- Câu cuối vừa là câu hỏi vừa là nỗi băn khoăn , suy nghĩ về nơi dựa . 
III. LUYỆN TẬP 
1. BT1/SGK/121,122 . 
Tìm hai đoạn có cấu trúc câu , hình tượng tương tự như nhau của bài “ Nơi dựa ” ? 
Những hình tượng ( người đàn bà – em bé , 
người chiến sĩ – bà cụ già ) gợi lên 
những suy nghĩ gì về 
nơi dựa trong cuộc sống ? 
b. Những hình tượng . 
- Người mẹ dựa vào đứa bé đang chập chững 
 Anh bộ đội dựa vào bà cụ già đang run rẩy trên đường . 
 Nơi dựa : thuộc về tinh thần và tình cảm : nơi con người tìm thấy niềm vui và ý nghĩa cuộc sống . 
=> Tầng hàm nghĩa : sống với hi vọng vào tương lai , nhớ ơn quá khứ làm nên phẩm giá nhân văn của con người . Giúp con người vượt qua những trở ngại . 
BÀI TẬP 2 
* Gợi ý: 
a. Cảm xúc chung của bài thơ là những suy nghĩ sâu sắc về thời gian : 
+ Xoá nhoà đi tất cả thành quách , lâu đài 
+ Không hiện ra