Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Bài: Nghĩa tường minh và hàm ý

tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. 
Thời gian chỉ còn 5 phút nữa là chia tay 
Trời ơi, chỉ còn có năm phút! 
Cảm xúc tiếc nuối vì thời gian trôi nhanh 
Diễn đạt trực tiếp = từ ngữ trong câu 
Không diễn đạt trực tiếp = từ ngữ trong câu 
Nghĩa tường minh 
Hàm ý 
Cách diễn đạt tế nhị, khéo léo 
Ngại ngùng, không muốn người khác thấy tình cảm của mình 
Lí do dùng hàm ý: 
Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! 
Nghĩa tường minh 
Lập bảng so sánh nghĩa tường minh và hàm ý 
Nghĩa t ư ờng minh 
Hàm ý 
Giống 
Khác 
Phần thông báo ng ư ời nói muốn h ư ớng đến ng ư ời nghe 
Phần thông báo diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu 
Phần thông báo được suy ra từ những từ ngữ trong câu 
Phần nổi = Nghĩa t ư ờng minh 
Phần chìm = Hàm ý 
Nghĩa tường minh: 
Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. 
Ghi nhớ 
Hàm ý: 
Là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy . 
Bài tập nhanh 
Tìm các tình huống giao tiếp khác nhau để có những hàm ý khác nhau cho lời thoại: “Trời mưa rồi đấy!” 
Lưu ý 
Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao tiếp. 
Hàm ý được sử dụng trong đời thường và các văn bản nghệ thuật. 
Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong đoạn cuối đoạn văn. Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan tới chiếc mùi soa? 
Thái độ ngượng ngùng, xấu hổ: mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, vội quay đi 
Cô gái muốn tặng anh thanh niên chiếc khăn mùi xoa làm kỉ niệm 
Lưu ý 
Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao tiếp. 
Hàm ý thường được sử dụng trong các văn bản nghệ thuật. 
Hàm ý còn xuất hiện qua các hành động, cử chỉ. 
II. 
Luyện tập 
Ai nhanh hơn? 
Ngay sau khi GV đọc câu hỏi, mỗi nhóm có 2 phút để suy nghĩ và đ ư a ra tín hiệu trả lời 
Trả lời đúng được cộng 2 điểm, đúng nhưng thiếu được 1 điểm. Sai/ thiếu sẽ nhường quyền 
Trống vào lớp đã 10 phút, Hiếu mới hớt hải chạy vào. Cô giáo nhìn đồng hồ, nói: ... 
Em hãy diễn đạt ý muốn nói của cô bằng 2 câu: Một câu có nghĩa tường minh, một câu dùng hàm ý. 
Nghĩa tường minh 
Em đến trễ 10 phút rồi đấy! 
Hàm ý 
- Em có đồng hồ không? 
- Ngoài kia có gì vui lắm nhỉ? 
Cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây: 
 Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họa và cô gái: 
 - Đây, tôi xin giới thiệu với anh một họa sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi.  Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá . Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh. 
Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá . 
H àm ý: Ông họa sĩ già rất thích uống nước chè nhưng sáng nay đi sớm chưa kịp uống, anh hãy về chuẩn bị để tiếp khách. 
Tìm và nêu nội dung của câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau: 
 Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng: 
 - Vô ăn cơm! 
 Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra: 
 - Cơm chín rồi! 
 Anh cũng không quay lại. 
Câu chứa hàm ý 
Cơm chín rồi! 
Hàm ý 
Ông vô ăn cơm! 
Cho biết câu in đậm trong đoạn trích sau có hàm ý không? Vì sao?: 
 L à câu nói lảng 
 K hông phải là câu mang hàm ý. 
 Có người hỏi: 
 - Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà? 
 - Ấ y thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy! 
 Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to: 
 - Hà, nắng gớm, về nào 
 Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo. 
Cho biết câu in đậm trong đoạn trích sau có hàm ý không? Vì sao?: 
– Này, thầy nó ạ. 
Ô ng Hai nằm rũ ra trên giường không nói gì. 
- Thầy nó ngủ rồi à? 
- Gì? 
Ông lão khẽ nhúc nhích. 
- Tôi thấy người ta đồn 
Ông lão gắt lên: 
- Biết rồi! 
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt. 
 L à câu bị chen ngắt ngang. 
 K hông phải là câu mang hàm ý. 
Tìm hàm ý trong truyện cười sau: