Bài giảng Ngữ văn Lớp 10 - Tiết 83: Tóm tắt văn bản thuyết minh - Lại Thị Thuỳ Châu

 I. MỤC ĐÍCH, YÊU CẦU TÓM TẮT VĂN BẢN THUYẾT MINH 
1. Ôn lại kiến thức về văn bản thuyết minh (VBTM) 
 Định nghĩa 
 Yêu cầu 
Là kiểu văn bản thông dụng nhằm cung cấp tri thức về đặc điểm, tính chất, nguyên nhân... của các hiện tượng trong tự nhiên, xã hội bằng phương thức trình bày, giới thiệu.. 
Tri thức phải khách quan, xác thực, hữu ích 
Trình bày chính xác, rõ ràng, chặt chẽ và hấp dẫn 
MỤC 
ĐÍCH 
Nhằm hiểu và ghi nhớ những nội dung cơ 
 bản của văn bản thuyết minh 
Giới thiệu cho người khác về đối tượng 
thuyết minh , về văn bản thuyết minh 
YÊU 
CẦU 
ngắn gọn 
rành mạch 
sát với nội dung văn bản gốc 
2. Mục đích và yêu cầu tóm tắt văn bản thuyết minh 
Hãy cho biết mục đích và yêu cầu của 
việc tóm tắt văn bản thuyết minh ? 
II. CÁCH TÓM TẮT MỘT VĂN BẢN THUYẾT MINH 
1. Đọc và tóm tắt văn bản Nhà sàn 
Nhà sàn 
 Nhà sàn là một công trình kiến trúc có mái che dùng để ở hoặc dùng vào những mục đích khác nhau như để hội họp, để tổ chức sinh hoạt văn hoá cộng đồng. 
 Toàn bộ nhà sàn được dựng bằng vật liệu tự nhiên gianh, tre, nứa, gỗ,... Mặt sàn dùng tre hoặc gỗ tốt bền ghép liền nhau, liên kết ở lưng chừng các cột. Gầm sàn là kho chứa củi và một số nông cụ, nơi nuôi thả gia súc hoặc bỏ trống. Không gian của nhà gồm ba khoang. Khoang lớn ở giữa thuộc phần cốt lõi của căn nhà dùng để ở, nơi này có thể ngăn thành một số buồng nhỏ, ở giữa đặt một bệ đất vuông rộng, trên bệ là bếp đun và sưởi ấm. Hai khoang đầu nhà, bên này gọi là “tắng quản”, dùng để tiếp khách, hoặc dành cho khách, bên kia gọi là “tắng chan”, lộ mái, khá rộng, đặt các ống nước dùng để rửa chân tay, chuẩn bị vật dụng đun nước, nấu ăn,... Hai đầu nhà có cầu thang làm bằng gỗ hoặc dùng một cây bương lớn đẽo thành từng khấc thay bậc thang,... 
 Nhà sàn tồn tại ở một số nơi trên thế giới, đặc biệt phổ biến ở miền núi Việt Nam và Đông Nam Á. Loại hình kiến trúc này xuất hiện vào khoảng đầu thời đại Đá mới, rất thích hợp với những nơi cư trú có địa hình phức tạp như ở lưng chừng núi hay ven sông, suối, đầm lầy. Nhà sàn vừa tận dụng được nguyên liệu tại chỗ để giải quyết mặt bằng sinh hoạt, vừa giữ được vệ sinh trong nhu cầu thoát nước, lại vừa phòng ngừa được thú dữ và các loại côn trùng, bò sát có nọc độc thường xuyên gây hại. Trong các ngôi nhà trệt thuộc loại hình kiến trúc dân gian của người Việt và nhiều dân tộc khác còn lưu lại dấu ấn của nhà sàn. Nhà thuỷ tạ bao giờ cũng phải là nhà sàn. 
 Nhà sàn của các dân tộc Mường, Thái và một số dân tộc ở Tây Nguyên trên đất nước VN chúng ta đạt trình độ cao về kĩ thuật và thẩm mĩ không chỉ để ở, để sinh hoạt cộng đồng mà nhiều nơi đã trở thành điểm hẹn hấp dẫn cho du lịch trong nước và thế giới. 
Nhà sàn là công trình kiến trúc có mái che 
dùng để ở hoặc dùng vào những mục đích 
khác nhau như để hội họp, để tổ chức sinh 
hoạt văn hóa cộng đồng. 
Đối tượng thuyết minh: 
 Nhà sàn 
Nhà sàn là công trình kiến trúc có mái che 
dùng để ở hoặc dùng vào những mục đích 
khác nhau 
Định nghĩa và nêu mục đích sử dụng 
Văn bản thuyết minh 
về đối tượng nào? 
Tìm các từ khoá, các câu 
quan trọng, từ đó xác định 
đại ý và bố cục của văn bản? 
 Nhà sàn 
Toàn bộ nhà sàn được dựng bằng vật liệu tự 
nhiên gianh, tre, nứa, gỗ Mặt sàn dùng tre 
hoặc gỗ tốt bền ghép liền nhau, liên kết ở 
lưng chừng các hàng cột. Gầm sàn là kho chứa 
củi và một số nông cụ, nơi nuôi thả gia súc hoặc 
bỏ trống. 
nhiên gianh, tre, nứa, gỗ 
Mặt sàn 
Gầm sàn 
Toàn bộ nhà sàn được dựng bằng vật liệu tự 
các hàng cột 
Không gian của nhà sàn gồm ba khoang. 
Khoang lớn ở giữa thuộc phần cốt lõi của căn 
nhà dùng để ở, nơi này có thể ngăn thành một 
số buồng nhỏ, ở giữa đặt một bệ đất vuông 
rộng, trên là bệ bếp đun và sưởi ấm. 
Không gian của nhà sàn gồm ba khoang 
Khoang lớn 
Hai khoang đầu nhà, bên này gọi là “tắng quản”, 
dùng để tiếp khách, hoặc dành cho khách ở,bên 
kia gọi là “tắng chan”, lộ mái, khá rộng, đặt các 
ống nước dùng để rửa chân tay, chuẩn bị vật 
dụng đun nước, nấu ănHai đầu nhà có ...nước. Hang động ở đây phần lớn thuộc dạng hang nằm ngang. Theo thống kê, tại đây có khoảng 50 hang nước và 50 hang khô tập trung thành cụm liên hoàn và liên thông nhau. Một số hang tiêu biểu: Hang Địa Linh, Hang Tối, Hang SángNơi đây còn nổi tiếng với hệ sinh thái có tính đa dạng sinh học cao, các chủng loại động thực vật phong phú. Đặc biệt, khu du lịch sinh thái mang giá trị nổi bật về lịch sử, văn hóa. Trong quá trình khảo sát, khai quật, các nhà nghiên cứu đã tìm ra được nhiều dấu tích, di chỉ của người Việt cổ ở một số hang động. Nơi đây còn vang danh là vùng đất thiêng liêng, chứng kiến và lưu dấu các giai đoạn thăng trầm của lịch sử Việt Nam. Hiện nay, các dấu ấn lịch sử, văn hóa xưa vẫn được lưu lại trong nhiều đền đài, chùa miếu tại đây. 
 	Như vậy, . không chỉ vang danh với vẻ đẹp thiên nhiên tuyệt sắc kỳ vĩ, nên thơ, mà còn mang giá trị nổi bật về mặt địa chất thủy văn, đa dạng sinh học và lịch sử văn hóa. Năm 2014, Quần thể danh thắng .. được UNESCO chính thức công nhận là Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới. 
Văn bản thuyết minh về Ba-sô và thơ Hai-cư 
- Đối tượng thuyết minh : Tiểu sử, sự nghiệp của nhà thơ Nhật Bản Ma-su-ô Ba –sô và những đặc điểm của thơ hai – cư 
- Bố cục : 
+ Đoạn 1 : “Ma-su-ô Ba-sô  1902”: Tóm tắt tiểu sử và sự nghiệp của Ba-sô 
+ Đoạn 2 : còn lại: Những đặc điểm về nội dung và nghệ thuật của thơ hai-cư 
 So với các thể loại thơ khác trên thế giới, thơ hai-cư có số từ vào loại ít nhất, chỉ có 17 âm tiết (hoặc hơn một chút), được ngắt ra làm 3 đoạn theo thứ tự thường là 5-7-5 âm (chỉ có 7, 8 chữ Nhật). Mỗi bài thơ hai-cư đều có một tứ thơ nhất định, thường chỉ ghi lại một phong cảnh với vài sự vật cụ thể, trong một thời điểm nhất định để từ đó khơi gợi lên một xúc cảm, một suy tư nào đó. Thời điểm trong thơ được xác định theo mùa qua quy tắc sử dụng “quý ngữ” (từ chỉ mùa). Thơ hai-cư thấm đẫm tinh thần Thiền tông và tinh thần văn hoá phương Đông nói chung. Hai-cư thường thể hiện con người và vạn vật nằm trong mối quan hệ khăng khít với một cái nhìn nhất thể hoá. Những hiện tượng của tự nhiên như âm thanh, màu sắc, ánh sáng, mùi hươngđều có sự tương giao và chuyển hoá lẫn nhau, trong một quy luật lớn lao và bí ẩn của tự nhiên. Cảm thức thẩm mĩ của hai-cư có những nét rất riêng, rất cao và tinh tế: đề cao cái Vắng lặng, Đơn sơ, U huyền, Mềm mại, Nhẹ nhàng,Về ngôn ngữ, hai-cư không dùng nhiều tính từ và trạng từ để cụ thể hoá sự vật. Như một bức tranh thuỷ mặc, hai-cư thường chỉ dùng những nét chấm phá, chỉ gợi chứ không tả, chừa rất nhiều khoảng trống cho trí tưởng tượng của người đọc. Cùng với nghệ thuật vườn cảnh, hoa đạo, trà đạo, hội hoạ, tiểu thuyết,thơ hai-cư là một đóng góp lớn của Nhật Bản vào kho tàng văn hoá nhân loại. 
Đặc điểm thơ hai-cư 
TÓM TẮT PHẦN THUYẾT MINH VỀ THƠ HAI-CƯ  
 Thơ hai-cư có số từ vào loại ít nhất , chỉ có 17 âm tiết, 
ngắt thành 3 đoạn theo thứ tự thường là 5-7-5 âm. Mỗi 
bài thơ đều có một tứ thơ nhất định.Thời điểm trong thơ 
được xác định theo mùa qua qui tắc sử dụng “quý 
ngữ”. Thơ hai-cư thấm đẫm tinh thần Thiền tông và tinh 
thần văn hóa phương Đ ông , thể hiện con người và vạn vật 
trong cái nhìn nhất thể hoá  Như một bức tranh thuỷ mặc , 
thơ hai-cư chỉ gợi chứ không tả  Thơ hai - cư là một đóng 
góp lớn của Nhật Bản vào kho tàng văn h oá nhân loại . 
1 
2 
3 
4 
A. Mỗi thung là một bức tranh thuỷ mặc.. 
B. Hang động phần lớn thụôc dạng hang nằm ngang.. 
C. Hệ sinh thái có tính đa dạng.. 
D giá trị nổi bật về lịch sử, văn hoá.. 
1A, 3B, 
2C, 4D 
Nối mỗi hình ảnh với một câu văn để có đáp án đúng. Từ đó, tìm bố cục của văn bản 
Bố cục của văn bản 
Khu du lịch sinh thái Tràng An 
- Mở bài : Giới thiệu vị trí địa lí 
- Thân bài : 
+ Địa chất , thuỷ văn (hang, thung ... ) 
+ Hệ sinh thái ( động , thực vật ) 
+ Giá trị lịch sử , văn hoá 
- Kết bài : Khẳng định giá trị nhiều mặt và danh tiếng của Tràng An 
Tóm tắt văn bản Khu du lịch sinh thái Tràng An 
Khu du lịch sinh thái Tràng An nằm trong Quần thể danh thắng 
Tràng An thuộc tỉnh Ninh Bình. Tràng An nằm trọn trong khối 
n úi đá vôi Hoa Lư khoảng 32 triệu năm tuổi. Các thời kỳ biến 
đổi địa chất, phong hóa tạo nên cho nơi này một tuyệt tác thiên 
nhiên với hằng trăm thung lũng, hang động, hồ đầm. Mỗi thung 
là một bức tranh thủy mặc khác nhau về thế núi, dáng núi và 
hồ nước. Hang động ở đây phần lớn thuộc dạng hang nằm 
ngang. Tràng An còn nổi tiếng với hệ sinh thái có tính đa dạng 
sinh học cao .. . Đặc biệt, khu du lịch sinh thái Tràng An mang 
giá trị nổi bật về lịch sử, văn hóa. Như vậy, Tràng An không chỉ 
vang danh với vẻ đẹp thiên n hiên tuyệt sắc kỳ vĩ, nên thơ, mà 
còn mang những giá trị nổi bật về mặt địa chất thủy văn, đa 
dạng sinh học và lịch sử văn hóa. Năm 2014, Quần thể danh 
thắng Tràng An được UNESCO chính t hức công nhận là Di sản 
Văn hóa và Thiên nhiên thế giới. 
IV. Cñng cè 
C©u 1. Dòng nào nêu không đúng yêu cầu của một văn bản tóm tắt ? 
A. Ngắn gọn, chính xác B. Có suy nghĩ riêng 
C. Rành mạch D. Sát vớ