Bài giảng Ngữ văn Lớp 10 - Tiết 93: Nội dung và hình thức của văn bản - Trường THPT Phan Bội Châu

hức của một văn bản văn học là hai mặt không thể chia tách. Nội dung chỉ có thể tồn tại trong một hình thức nhất định. Và bất kì hình thức nào cũng mang một nội dung. 
Câu hỏi : 
 Nội dung và hình thức trong văn bản văn học có quan hệ như thế nào với nhau ? 
Gồm : đề tài , chủ đề , tư tưởng , cảm hứng nghệ thuật 
a - Đề tài: 
 Là lĩnh vực đời sống được nhà văn nhận thức , lựa chọn , khái quát , bình giá và thể hiện trong văn bản . Việc lựa chọn đề tài đã bước đầu bộc lộ khuynh hướng và ý đồ sáng tác của tác giả. 
1- Các khái niệm thường được coi là thuộc về nội dung của văn bản văn học: 
Đề tài của “Tắt đèn” là cuộc sống bi thảm của người nông dân Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám 1945, trong những ngày sưu thuế. Với đề tài này, Ngô Tất Tố đã thể hiện sự gắn bó của mình với cuộc sống của người nông dân. 
Ví dụ : 
Câu hỏi : 
Trả lời : 
Sự nhận thức, nhận định trong cuộc sống sinh hoạt hằng ngày. 
Em hãy xác định đề tài của truyện “Thầy bói xem voi” ? 
b - Chủ đề : 
 Chủ đề là vấn đề dược nêu ra trong văn bản . Chủ đề thể hiện sự quan tâm cũng như chiều sâu nhận thức của nhà văn đối với cuộc sống . 
 Ví dụ : 
 Chủ đề của “ Tắt đèn” là sự mâu thuẫn giữa nông dân và bọn cường hào quan lại trong thôn Việt nam . 
 Câu hỏi :  Em hãy làm bài 2/75 trong sách bài tập 
 Trả lời : 
 Con người luôn sống trong những luồng ý kiến khác nhau , đối lập nhau . Vì vậy phải có bản lĩnh để phân biệt đúng sai và phải quyết đoán để giữ vững chủ ý của mình . 
 c - Tư tưởng của văn bản : 
 Là sự lí giải đối với chủ đề đã nêu , là nhận thức của tác giả muốn trao đổi , nhắn gửi , đối thoại với người đọc. 
Ví dụ: 
 Tư tưởng của “Tắt đèn” là lên án những thế lực hắc ám đang hoành hành ở nông thôn Việt nam thời Pháp thuộc và sự trân trọng người nông dân bị áp bức . 
Câu hỏi :  Em hãy nêu tư tưởng của bài : “ Tỏ lòng ” ? 
 Trả lời : 
 Phạm Ngũ Lão bày tỏ nỗi lòng về chí làm trai : làm người con trai sống giữa cõi đời thì phải lập được công danh sự nghiệp . Mà trong thời loạn thì đó là sự nghiệp cứu nước ; chưa trả được món nợ ấy thì sẽ phải hổ thẹn . 
d - Cảm hứng nghệ thuật : 
 Là nội dung tình cảm chủ đạo của văn bản . Đó là những trạng thái tâm h ồn , cảm xúc được thể hiện đậm đà , nhuần nhuyễn trong văn bản sẽ truyền cảm và hấp dẫn người đọc . Qua cảm hứng nghệ thuật , người đọc cảm nhận được tư tưởng , tình cảm của tác giả nêu lên trong văn bản . 
 Ví dụ : 
 Cảm hứng trong “ Tắt đèn là lòng căm phẫn , sự tố cáo bọn hào lí quan lại ở nông thôn cũng như chính sách dã man của thực dân Pháp . 
 Câu hỏi :  Em hãy làm bài 5/76 ở sách bài tập . 
Trả lời : 
 Cảm hứng nghệ thuật của bài thơ ‘Từ ấy” là niềm say mê, sự reo ca khi bắt gặp ánh sáng lí tưởng cộng sản. 
2 - Các khái niệm thường được coi là thuộc về hình thức trong văn bản văn học : 
Ngôn từ là yếu tố đầu tiên của văn bản, là căn cứ cụ thể để tìm hiểu và thưởng thức văn học. 
a - Ngôn từ : 
 Ngôn từ có vai trò như thế nào trong việc tìm hiểu văn bản ? 
 Gồm: ngôn từ, kết cấu và thể loại . 
Ngôn từ có quan hệ như thế nào với tác giả ? 
 Bất cứ ngôn từ nào cũng ít nhiều mang dấu ấn của tác giả. 
 Ví dụ : 
 Ngôn từ tài hoa của Nguyễn Tuân ; ngôn từ trong sáng , tinh tế của Thạch Lam; ngôn từ chân chất , đầy màu sắc Nam bộ của Sơn Nam . 
 b - Kết cấu : 
Kết cấu là sự sắp xếp, tổ chức các thành tố của văn bản thành một đơn vị thống nhất, hoàn chỉnh, có ý nghiã. 
 Câu hỏi : 
 Em hiểu như thế nào về khái niệm kết cấu? Kết cấu có ý nghĩa như thế nào trong việc thể hiện nội dung của văn bản? 
 Câu hỏi :  Kết cấu của các thể loại văn học có giống nhau không ? 
 Trả lời : 
 Mỗi thể loại văn học có một kiểu kết cấu riêng . Có kết cấu hoành tráng của sử thi , kết cấu bất ngờ của truyện trinh thám,kết cấu mở theo suy nghĩ của tuỳ bút, tạp văn . 
c - Thể loại: 
 Là những quy tắc tổ chức hình thức văn bản thích hợp với nội dung văn bản . Thể loại cũng có sự cải biến , đổi mới theo thời đại và mang sắc thái riêng của tác giả . 
 Ví dụ : 
 Thơ lục bát của Nguyễn