Bài giảng Ngữ văn Lớp 11 - Tiết 19: Thực hành về thành ngữ, điển cố

mặt nước buổi đò đông. 
 Một duyên hai nợ âu đành phận, 
	 Năm nắng mười mưa dám quản công. 
 (Trần Tế Xương, Thương vợ ) 
I. THỰC HÀNH ÔN TẬP, CỦNG CỐ KIẾN THỨC 
 	 Năm nắng mười mưa:  - Nắng, mưa: điều kiện thời tiết khắc nghiệt. - Năm nắng mười mưa: điều kiện lao động kiếm sống vất vả cực nhọc, chịu dãi dầu nắng mưa. 
	 Một duyên hai nợ 
Duyên nợ: Tình nghĩa, trách nhiệm vợ chồng. 
Một duyên hai nợ: một mình phải đảm đang công việc gia đình, lo cho cả chồng và con. 
	 Một duyên hai nợ âu đành phận 
	Năm nắng mười mưa dám quản công 
Thể hiện đức hạnh của người vợ, người mẹ: bằng lòng chấp nhận vất vả, không quản ngại khó khăn để chăm lo cho gia đình. 
Thể hiện tình cảm của ông Tú dành cho vợ: đồng cảm, trân trọng. 
 HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC 
TIÊU CHÍ PHÂN BIỆT 
THÀNH NGỮ 
CÁCH NÓI THÔNG THƯỜNG 
Đặc điểm cấu tạo 
Đặc điểm ý nghĩa 
(Khả năng truyền tải ý nghĩa; Khả năng biểu cảm) 
Từ việc hiểu ý nghĩa các thành ngữ trên, hãy hoàn thiện yêu cầu của bài tập số 1. 
 HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC 
BÁO CÁO SẢN PHẨM 
NHÓM 1 + 2 
PHẢN BIỆN, BỔ SUNG 
NHÓM 3+ 4 
 HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC 
TIÊU CHÍ SO SÁNH 
THÀNH NGỮ 
CÁCH NÓI THÔNG THƯỜNG 
Đặc điểm c ấu tạo 
- Ngắn gọn, cân đối 
- Dùng từ ngữ có hình ảnh 
- Cần nhiều từ ngữ để diễn đạt cùng một thông tin 
- Dùng từ ngữ thông thường 
Đặc điểm 
 ý nghĩa 
- Ý nghĩa khái quát, hàm súc và triết lí. 
- Tính hình tượng 
- Thể hiện thái độ đánh giá và tình cảm. 
- Ý nghĩa cụ thể, rõ ràng. 
- Không có tính hình tượng. 
- Trung hòa về cảm xúc. 
 HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC 
Tính cân đối 
Tính khái quát, 
hàm súc 
Tính hình tượng 
Tính biểu cảm 
Có công mài sắt, có ngày nên kim. 
c hân cứng đá mềm 
m ẹ tròn con vuông 
c huột sa chĩnh gạo 
Đi một ngày đàng, học một sàng khôn. 
Người có chí thì nên, nhà có nền thì vững . 
PHÂN BIỆT THÀNH NGỮ- TỤC NGỮ 
 HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC 
Thành ngữ: Cụm từ cố định, một đơn vị ngôn ngữ tham gia cấu tạo câu. 
Tục ngữ: Một văn bản hoàn chỉnh, một thể loại của văn học dân gian. 
Bài tập số 3 (SGK trang 66) 
 “Giường kia treo cũng hững hờ, 
Đàn kia gẩy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn.” 
 (Nguyễn Khuyến , Khóc Dương Khuê ) 
 HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC 
 HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC 
TÌNH BẠN TRẦN PHỒN- TỪ TRĨ 
TÌNH BẠN BÁ NHA- TỬ KÌ 
GIƯỜNG KIA 
ĐÀN KIA 
Trần Phồn thời Hậu Hán có người bạn thân là Từ Trĩ. Phồn dành riêng cho bạn một cái giường, khi bạn đến chơi mời ngồi, lúc bạn về lại treo giường lên 
Tương truyền Bá Nha và Chung Tử Kì là hai người bạn. Bá Nha là người chơi đàn giỏi, Tử Kì có tài nghe tiếng đàn của Bá Nha hiểu được điều Bá Nha đang nghĩ. Người ta gọi đó là bạn tri âm (biết được tiếng đàn). Sau khi Tử Kì chết, Bá Nha đập bỏ đàn vì cho rằng không có ai hiểu được tiếng đàn của mình. Có thuyết nói Bá Nha treo đàn không gảy nữa. 
Tình bạn thắm thiết, keo sơn 
Hai điển cố được Nguyễn Khuyến sử dụng để diễn tả nỗi buồn, sự trống vắng khi nghe tin bạn mất. 
Cuộc sống 
đã qua 
Văn bản 
quá khứ 
Trích dẫn, lồng ghép 
 HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC 
Sự kiện, sự tích 
cụ thể 
Bài văn, lời nói nhằm diễn đạt điều tương tự 
Tạo cách diễn đạt hàm súc, 
gợi nhiều liên tưởng sâu sắc 
 HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC 
NGẮN GỌN 
HÀM SÚC 
 LIÊN TƯỞNG 
	 	 Điển cố không hẳn là “món đồ cổ” 
Tri âm 
Gương vỡ lại lành 
Mạnh Thường Quân 
Mắt xanh 
Dâu bể 
Vòng nguyệt quế 
Cán cân công lý 
. 
 HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC 
 HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC 
NHÓM 1, 3: 
	 Phân tích giá trị nghệ thuật của thành ngữ in đậm (về tính hình tượng, tính biểu cảm, tính hàm súc): 
	 Người nách thước kẻ tay đao, 
 Đầu trâu mặt ngựa ào ào như sôi. 
THỰC HÀNH PHÂN TÍCH GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT 
NHÓM 2, 4: 
	 Phân tích tính hàm súc của điển cố trong câu thơ sau: 
	 Sầu đong càng lắc càng đầy, 
 Ba thu dọn lại một ngày dài ghê. 
 HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC 
BÁO CÁO SẢN PHẨM 
NHÓM 3,4 
PHẢN BIỆN, BỔ SUNG 
NHÓM 1,2 
Tính hình tượng 
Tính biểu cảm 
Tính hàm