Giáo án Ngữ văn 9 - Văn bản: Bếp lửa

 mùa đôngở quê nhà. Mỗi buổi dậy sớmđi học, tôi hay nhớ đến khung cảnh một bếp lửa thân quen, nhớ lại hình ảnh bà nội lụi cụi dậy sớm nấu nồi xôi, luộc củ khoai củ sắn cho cả nhà”.
? Bài thơ được in trong tập thơ nào?
In trong tập thơ “Hương cây – Bếp lửa”, in chung với Lưu Quang Vũ
? Bài thơ thuộc thể thơ gì?
? Bài thơ đã sử dụng những phương thức biểu đạt cơ bản nào?
?Em sẽ chia bài thơ này ra làm mấy phần? Nội dung của từng phần?
Phân tích
? Khi xa quê, điều đầu tiên mà nhà thơ nhớ tới đó là hình ảnh gì? à Bếp lửa
Hình ảnh bếp lửa khơi nguồn cảm xúc
? Hình ảnh bếp lửa qua dòng hồi tưởng của tác giả được miêu tả như thế nào?
“ Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm”
? Nhà thơ đã sử dụng những bpnt gì để miêu tả hình ảnh bếp lửa?
Điệp ngữ
Sử dụng từ láy “chờn vờn và ấp iu”
Hình ảnh ẩn dụ “nắng mưa”
? Nêu nên tác dụng của việc sử dụng những bpnt này?
- Hai câu thơ đầu nhà thơ có sử dụng điệp ngữ một bếp lửa để nhấn mạnh hình ảnh bếp lửa, một hình ảnh rất là quen thuộc, gần gũi, rất là mộc mạc, bình dị.
- Bên cạnh việc sử dụng điệp ngữ “Một bếp lửa” nhà thơ Bằng Việt còn sử dụng những từ láy gợi tả, gợi cảm:
+ Từ láy chờn vờn gợi hình ảnh bếp lửa hiện ra mờ ảo trong màn sương sớm. Có lẽ từ láy chờn vờn mà tác giả dùng được gợi ra từ cái làn sương sớm nơi xa quê, nơi mà tác giả đang sống. Tháng 9 ở bên đó, trời se se lạnh, sương sớm bay là là mặt đất và từ cái làn sương, nhà thơ nhìn nơi cửa sổ đã gợi cho ông liên tưởng tới cái sương sớm chờn vờn ở quê nhà.
+Từ chờn vờn còn nói những kí ức của nhà thơ đang từ từ hiện về .
+ cái chờn vờn đó cũng miêu tả hình ảnh ngọn lửa đang nhen lên, xua đi cái làn sương sớm đang bao quanh cái bếp khi nó còn lạnh giá.
- Và miêu tả cái ngọn lửa trên cái bếp lửa thì nhà thơ không thể không nghĩ tới cái người nhóm lửa. Từ láy ấp iu gợi lên cái đôi bàn tay che chắn chi chút của người bà đang vén khéo nhóm lên cái ngọn lửa từ cái bếp lạnh.
- Hình ảnh ẩn dụ Biết mấy nắng mưa gợi sự lam lũ vất vả tần tảo của bà bởi thế cho nên cháu không thể kìm nổi cảm xúc: Bà nhóm bếp bất kể trời nắng hay trời mưa, bất kể mùa đông hay mùa hè, bất kể buổi sớm hay buổi chiều thì bằng cái đôi tay vén khéo bà vẫn nhóm lên cái ngọn lửa trên cái bếp mộc mạc, bình dị ấy để cho cháu có bát cơm bát cháo, củ sắn củ khoai, nghĩ thế cho nên cháu rất thương bà.
“Cháu thương bà biết mấy nắng mưa.”
àVà cái dòng hồi tưởng đấy đã đưa tác giả về với những kỉ niệm à Chúng ta chuyển sang đoạn thứ 2
 2: Những kỉ niệm tuổi ấu thơ sống bên bà và bếp lửa
? Đây là đoạn thơ dài nhất cả bài, nhà thơ có nhắc lại những kỉ niệm thời ấu thơ và kỉ niệm đầu tiên đó là kỉ niệm nào?
Năm cháu lên bốn tuổi.
? Chi tiết lên 4 tuổi đã giúp chúng ta hiểu tác giả nhắc đến năm nào trong lịch sử dân tộc ?
- Năm 1945
? Năm 1945 gắn với một sự kiện khốc liệt của dân tộc đó là sự kiện nào?
Nạn đói khủng khiếp
? Nhà thơ BV đã sử dụng bpnt gì để nhấn mạnh cái đói của năm 1945?
Sử dụng thành ngữ “Đói mòn đói mỏi”
? Thành ngữ đói mòn đói mỏi đã cho em hiểu đó là cái đói như thế nào?
Cái đói kéo dài làm mỏi mệt và kiệt sức con người
G.v: Bên cạnh việc sử dụng thành ngữ “Đói mòn đói mỏi, nhà thơ còn sử dụng những hình ảnh gợi tả, gợi cảm “Bố đi đánh xe khô rạc ngựa gầy” vừa để nhấn mạnh cái đói vừa gợi lại kỉ niệm của một tuổi thơ đầy gian khổ nhọc nhằn. Hình ảnh con ngựa gầy rạc cùng với người bố đánh xe cũng khô gầy không kém. 
? Song có lẽ gây ấn tượng nhất đối với tác giả vẫn là hình ảnh gì?
- Đó là mùi khói bếp
G.v: trong những năm tháng đói kém ấy thì bà vẫn nhóm lửa, có lẽ cái thời gạo châu củi quế thì hẳn gia đình nhà thơ cũng không có gạo để ăn nhưng với tài khéo léo của bà bà vẫn thu vén để cho gia đình có củ khoai củ sắn, có bát cháo mà qua ngày và cái bếp của bà cũng có khi chẳng còn củi mà đun chính vì thế mà bà phải nhặt nhạnh những cành củi tươi củi ướt, cả cái rơm cái rác để mà nhóm lên cái ngọn lửa ấm áp, xua đi cái lạnh lẽo của những ngày đói khát chính vì thế mà khói bốc lên ngùn ngụt mà ch...v: Cả khổ thơ tuy nhà thơ không hề sd thán từ như ở những khổ thơ trên nhưng người đọc vẫn cảm nhận được tấm lòng biết ơn sâu sắc, sự kính phục của tác giả đối với bà .
? Từ việc nhớ về một chuỗi những kỉ niệm của thời thơ ấu khi sống bên bà và bếp lửa, nhà thơ đã khái quát bếp lửa chuyển thành hình ảnh gì?
Cái bếp lửa cụ thể và mộc mạc bây giờ chuyển thành ngọn lửa có ý nghĩa biểu tượng cao. 
? Nhà thơ đã sử dụng những bpnt gì để nhấn mạnh vào hình ảnh ngọn lửa?
Điệp ngữ, từ láy gợi tả gợi cảm
? Băng việc sd điệp ngữ kết hợp với những từ láy gợi tả gợi cảm, nhà thơ BV đã nhấn mạnh hình ảnh ngọn lửa, vậy ngọn lửa ở đây có ý nghĩa ntn?
- Ngọn lửa ở đây không chỉ là ngọn lửa ấm áp bà nhóm lên mỗi sáng mà cái ngọn lửa này còn là ngọn lửa của tình yêu thương, còn là ngọn lửa của niềm tin vững bền, của sức sống bất diệt đó các em.
G.v: Từ đó nhà thơ đã có suy ngẫm rất sâu sắc về bà và bếp lửa.
Lận đận đời bà
G.v: Mở đầu cho những kỉ niệm nhà thơ sd hình ảnh ẩn dụ biết mấy nắng mưa, khi khép lại chuỗi kỉ niệm ấy nhà thơ cũng lại sd hình ảnh biết mấy nắng mưa, chỉ khác điều lần này tg lại thêm từ láy gợi cảm “Lận đận” dường như để nhấn mạnh vào nỗi nhọc nhằn lam lũ của bà, & phải chăng cội nguồn của nỗi nhọc nhằn lam lũ ấy xuất phát từ tinfh yêu thương mà bà dành cho cháu con. Bởi vậy khi suy ngẫm về bà, nhà thơ kq về thời gian đằng đẵng cả cuộc đời bà:
 “Mấy chục năm rồi..”
Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm
Nhóm bếp lửa..
? Ở khổ thơ này, nhà thơ Bằng Việt đã sử dụng những bpnt gì?
Điệp từ nhóm
Liệt kê
? Chỉ ra tác dụng của việc sử dụng những biện pháp nghệ thuật đó?
Trước hết bà nhóm bếp là để sưởi ấm cho bà và cháu trong những cái lúc lạnh lẽo của sương sớm, trong những cái khi mùa đông giá buốt, nhưng khi bà nhóm bà còn nấu cơm nấu cháo, củ sắn củ khoai nhưng cái ngọt bùi của khoai sắn còn cho cháu cảm nhận được cái ngọt bùi của tình bà khi bà chăm sóc cho cháu bằng cái tình cảm hết sức ấm áp yêu thương. Bà còn nhóm bếp mỗi khi mùa gặt với nồi cơm gạo mới bà chia sẻ tình làng nghĩa xóm. Vậy thì ở đây tình bà cháu đã lan tỏa thành một tc rộng hơn đó là tình xóm làng ,tình đoàn kết của nd và chính tc lớn này đã giúp cho chúng ta có một sức mạnh để mỗi người dân đều có thể vượt qua thử thách của cuộc kháng chiến để từ đó cả dt của chúng ta chiến thắng. Điều kì diệu nữa mà cái bếp lửa của bà mang tới đó là chính cái bếp lửa ấy đã thắp lên cái tâm tình tuổi nhỏ như vậy các em thấy điệp từ nhóm được tác giả sủ dụng ở những câu thơ này vừa có ý nghĩa cụ thể vừa có ý nghĩa trừu tượng khái quát từ đó tác giả đã ca ngợi bà, người đã nhóm lửa, giữ lửa và truyền lửa. và tất nhiên cái lửa này không còn là cái lửa cụ thể ở cái bếp mà mỗi sáng bà nhóm nữa mà đó là ngọn lửa của tình thương, ngọn lửa của niềm tin, lửa của sức sống bất diệt đó các em.
Từ suy ngẫm về bà nhà thơ cũng bày tỏ suy ngẫm về cái bếp lửa
Ở đây tg đã sử dụng câu cảm thán để bộc lộ cx của mình về cái điều mà mình tự ngẫm ra khi nghĩ về cái bếp. Vâng cái bếp lưả của tg bình dị mà cao quý, thân thuộc mà lạ kì, bởi cái bếp lửa gắn với một hình ảnh thiêng liêng trong tâm trí người cháu đó chính là hinfh ảnh của bà thế nên câu thơ đã khái quát một cách rất tự nhiên và hợp lí, cái bếp lửa thiêng liêng đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của cháu, cái bếp lửa cũng là hành trang để cháu đi vào đời. Cái bếp lửa gắn với bà với cháu từ khi cháu còn là ấu thơ nhưng đến khi cháu khôn lơn thì cái bếp lửa với cháu thì nó trở nên ntn à KHổ cuối
4. Cháu đi xa nhưng vẫn không nguôi nhớ bà và bếp lửa
? Em có nhận xét gì về việc sử dụng dấu câu ở câu thơ đầu tiên của khổ thơ?
- Câu thơ mở đầu của khổ cuối có dấu chấm ở giữa ngắt ra làm 2 vế 
G.v: Mục đích của việc sử dụng dấu chấm đó chính là ý muốn nhấn mạnh àdường như ở đây biểu thị cuộc đời cháu đã sang một trang mới. Cháu đã kết thúc tuổi ấu thơ và bước sang tuổi trưởng thành.
? Ở khổ thơ cuối, nhà thơ đã sử dụng bpnt gì ?
 Điệp từ có và trăm đã thể hiện rõ hơn cái điều đó. 
Câu hỏi tu từ đã gợi nhắc chúng ta cái nỗi nhớ của người cháu về bà. Nhớ về bà nơi quê nhà nơi mà cháu từng lớn lên với biết bao kỉ niệm thời thơ ấu, nơi ấy từng trải qua nhưng ngày tháng khốc liệt của chiến tranh. Nơi ấy cháu và bà đã quấn quít bên nhau thế thì nhớ cháu về bà cháu đã nhớ về quá khữ, nhớ về cội nguồn nhớ về quê hương đất nước, câu thơ giản dị thế thôi nhưng tg đã nhắc đến một đạo lí mà dt chúng ta vẫn đề cao đó là uống nước nhớ nguồn.
 Để kết lại bài thơ này, cô và các em sẽ cùng chú ý đến ghi nhớ trong sgk trang 
Đọc và tìm hiểu chung
Tác giả
Sinh 1941 – quê Hà Tây
Thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong thời kì kháng chiến chống Mĩ
Tác phẩm
Đọc & tìm hiểu chú thích
Hoàn cảnh sáng tác: Khi tác giả sống và học tập ở nước ngoài.
Xuất xứ: in trong tập thơ “Hương cây – Bếp lửa”, in chung với Lưu Quang Vũ
Thể thơ: tự do
Phương thức biểu đạt: biểu cảm kết hợp với tự sự và miêu tả
Bố cục: 4 phần 
- Khổ 1: Hình ảnh bếp lửa khơi nguồn kỉ niệm
- Khổ 2, 3, 4, 5: Hồi tưởng những kỉ n