Bài giảng Ngữ văn Lớp 10 - Khái quát văn học dân gian Việt Nam - Nguyễn Thị Thu Phương

hệ thuật ngôn từ truyền miệng. 
 - Văn học dân gian tồn tại và lưu hành bằng phương thức truyền miệng 
+ Truyền miệng : Lưu truyền từ người này người khác, từ vùng này vùng khác (theo không gian) từ đời trước đời sau (theo thời gian) bằng lời nói . 
+ Quá trình truyền miệng được thực hiện qua diễn xướng dân gian: nói, kể, hát, diễn 
 Truyền miệng dẫn tới tính dị bản 
GV: NGUYỄN THỊ THU PHƯƠNG - NHH 
11 
1. Tác phẩm nghệ thuật ngôn từ truyền miệng. 
Ví dụ 1: 
 “ Gió đưa cành trúc la đà 
 Tiếng chuông Trấn Võ canh gà Thọ Xương” 
 (Hà Nội) 
 “ Gió đưa cành trúc la đà 
 Tiếng chuông Thiên Mụ canh gà Thọ Xương” 
 (Huế) 
Ví dụ 2: 
“ Đường vô xứ Huế quanh quanh 
Non xanh nước biếc như tranh họa đồ” 
	(Huế) 
“ Đường vô xứ Nghệ quanh quanh 
Non xanh nước biếc như tranh họa đồ” 
	(Nghệ) 
“ Đường vô xứ Lạng quanh quanh 
Non xanh nước biếc như tranh họa đồ” 
	(Lạng Sơn) 
GV: NGUYỄN THỊ THU PHƯƠNG - NHH 
12 
2. . Sản phẩm của quá trình sáng tác tập thể 
Một người khởi xướng 
Người khác tiếp nhận, bổ sung 
Tập thể tiếp nhận, bổ sung 
Thế hệ sau tiếp nhận, bổ sung 
Tác phẩm hoàn thiện. 
GV: NGUYỄN THỊ THU PHƯƠNG - NHH 
13 
3. Gắn với các sinh hoạt cộng đồng 
- Văn học dân gian gắn bó và phục vụ trực tiếp cho các sinh hoạt khác nhau trong đời sống cộng đồng 
- Sinh hoạt cộng đồng : những sinh hoạt chung của nhiều người như lao động tập thể, vui chơi ca hát tập thể, hội hè... 
GV: NGUYỄN THỊ THU PHƯƠNG - NHH 
14 
GV: NGUYỄN THỊ THU PHƯƠNG - NHH 
15 
I. Đặc trưng 
cơ bản 
VHDG 
Ngôn từ truyền miệng 
 Tính truyền miệng 
Sáng tác tập thể 
 Tính tập thể 
Gắn sinh hoạt cộng đồng 
 Tính thực tiễn 
GV: NGUYỄN THỊ THU PHƯƠNG - NHH 
16 
II. Hệ thống thể loại của VHDG (12) 
Truyện 
dân gian 
Thơ 
dân gian 
Câu nói 
dân gian 
Diễn xướng dân gian 
GV: NGUYỄN THỊ THU PHƯƠNG - NHH 
17 
THỂ LOẠI 
ĐẶC ĐIỂM 
Hình thức 
Nội dung 
Ví dụ 
DỰA VÀO SÁCH GIÁO KHOA 
HỆ THỐNG THỂ LOẠI VHDG ĐIỀN VÀO MẪU 
GV: NGUYỄN THỊ THU PHƯƠNG - NHH 
18 
Thể loại 
Đặc điểm 
Thần thoại 
Hình thức 
Văn xuôi tự sự 
Nội dung 
Kể lại sự tích các vị thần sáng tạo thế giới tự nhiên và văn hóa, phản ánh nhận thức của con người thời cổ đại về nguồn gốc thế giới và đời sống con người 
Ví dụ 
Thần trụ trời, Thần Mặt trăng, Mặt trời 
Sử thi 
Hình thức 
Văn vần hoặc văn xuôi, hoặc kết hợp cả hai 
Nội dung 
Kể về chiến công của những người anh hùng và những sự kiện lớn có liên quan đến vận mệnh của cộng đồng thời cổ đại 
Ví dụ 
Đăm Săn, Xinh Nhã, Khinh Dú 
Truyền thuyết 
Hình thức 
Văn xuôi tự sự 
Nội dung 
Kể lại các sự kiện, các nhân vật lịch sử theo quan điểm nhìn nhận của nhân dân 
Ví dụ 
Thánh Gióng, Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy 
GV: NGUYỄN THỊ THU PHƯƠNG - NHH 
19 
Thể loại 
Đặc điểm 
Cổ tích 
Hình thức 
Văn xuôi tự sự 
Nội dung 
Kể về số phận của những con người bình thường, thấp cổ bé họng trong xã hội qua đó thể hiện quan niệm và ước mơ của nhân dân về hạnh phúc và công lí 
Ví dụ 
Tấm Cám, Sọ dừa 
Truyện ngụ ngôn 
Hình thức 
Văn xuôi tự sự 
Nội dung 
Kể lại các câu chuyện trong đó nhân vật chủ yếu là động vật và đồ vật nhằm nêu lên những kinh nghiệm sống, bài học luân lí, triết lí nhân sinh. 
Ví dụ 
Ếch ngồi đáy giếng, Khỉ mượn oai cọp 
Truyện cười 
Hình thức 
Văn xuôi tự sự 
Nội dung 
Kể lại các sự việc, các hiện tượng gây cười nhằm mục đích giải trí hoặc phê phán xã hội 
Ví dụ 
Tam đại con gà, Đẽo cày giữa đường 
GV: NGUYỄN THỊ THU PHƯƠNG - NHH 
20 
Thể loại 
Đặc điểm 
Tục ngữ 
Hình thức 
Lời nói dân gian có tính nghệ thuật 
Nội dung 
Đúc kết kinh nghiệm của nhân dân về thế giới tự nhiên, về lao động sản xuất, về cách ứng xử của con người trong cuộc sống 
Ví dụ 
Gần mực thì đen, gần đèn thì sang; 
Câu đố 
Hình thức 
Văn vần hoặc câu nói có vần 
Nội dung 
M ô tả sự vật bằng những hình ảnh, hình tượng khác lạ để người nghe tìm lời giải nhằm mục đích giải trí, rèn luyện tư duy và cung cấp những tri thức thông thường về đ ời sống 
Ví dụ