Bài giảng Ngữ văn Lớp 11 - Tiết 3+4+5: Tự tình – Hồ Xuân Hương

hà thơ vẫn thức, để lắng nghe cái tiếng dồn dập, gấp gáp liên hồi của trống canh dồn từ nơi xa vọng lại, nhắc nhở thời gian đang trôi đi khiến tâm trạng nhà thơ rối bời. 
Trơ cái hồng nhan với nước non 
hồng nhan : có nghĩa là ở người thiếu phụ, xuân sắc vẫn còn, xuân tình chưa cạn, vậy mà cứ phải trơ ra đó, không kẻ đoái hoài khiến người thiếu phụ trở nên bẽ bàng, tủi hổ. 
Thêm vào đó, tác giả lại gọi là cái hồng nhan càng nhấn mạnh sự rẻ rúng, mỉa mai. 
Cái hồng nhan trơ với nước non không chỉ là dãi dầu mà còn là cay đắng, phũ phàng. 
→ Người đàn bà này đúng là đã nếm trải nhiều bất hạnh. 
2. Hai câu thực 	 Chén rượu hương đưa say lại tỉnh	Vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn 
Hiện thực bẽ bàng như thế nhưng tâm hồn người đàn bà vẫn luôn luôn cháy bỏng, sục sôi với tâm trạng bồn chồn không yên. 
Uống rượu để quên đời nhưng không quên được: say lại tỉnh , nó gợi lên cái vòng quẩn quanh, tình duyên đã trở thành trò đùa của tạo hóa, càng say càng tỉnh càng cảm nhận được nỗi đau thân phận. 
Vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn 
Hình tượng éo le: trăng sắp tàn ( bóng xế ) mà vẫn khuyết chưa tròn . Tuổi xuân đã trôi qua mà nhân duyên không trọn vẹn. 
Hương rượu để lại vị đắng chát, hương tình thoảng qua để chỉ còn phận hẩm duyên ôi. 
→ Người thiếu phụ khao khát nhân duyên mà ngó ra ngoài trời chỉ thấy đêm tàn trăng khuyết, xót xa. 
3. Hai câu luận 	 	 Xiên ngang mặt đất, rêu từng đám 	 	Đâm toạc chân mây, đá mấy hòn 
Xuân Hương - một cái tôi đầy sức sống, trước sự chán chường của duyên phận, muốn say mà không say được, đã trở thành nỗi bức bối, niềm phẫn uất muốn vùng lên phá phách. 
Hai câu thơ gợi cảnh thiên nhiên và cảnh được cảm nhận qua tâm trạng cũng như cùng mang nỗi niềm phẫn uất của con người. 
Những sinh vật nhỏ bé hèn mọn như đám rêu kia mà cũng không chịu mềm yếu. Nó phải mọc xiên, lại còn xiên ngang mặt đất . Đá đã rắn chắc lại phải rắn chắc hơn, lại phải nhọn hoắt lên để đâm toạc chân mây . 
Biện pháp nghệ thuật đảo ngữ đã làm nổi bật sự phẫn uất của thân phận đất đá cỏ cây, cũng là sự phẫn uất của tâm trạng con người. 
Những động từ mạnh như xiên ngang, đâm toạc thể hiện sự bướng bỉnh, ngang ngạnh. Rêu xiên ngang mặt đất, đá đâm toạc chân mây như vạch đất vạch trời mà hờn oán, không chỉ phẫn uất mà còn là phản kháng. 
→ Hai câu thơ thể hiện sinh động và căng đầy sức sống – một sức sống mãnh liệt ngay cả trong tình huống bi thương. 
4. Hai câu kết	 Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại	Mảnh tình san sẻ tí con con 
Hai câu kết thể hiện tâm trạng chán chường, buồn tủi: 
+ Ngán : là chán ngán, ngán ngẩm. 
→ HXH ngán lắm rồi nỗi đời éo le, bạc bẽo. 
+ Xuân : vừa là mùa xuân , vừa là tuổi xuân . 
→ Mùa xuân đi rồi sẽ trở lại với thiên nhiên, còn tuổi xuân của con người là không bao giờ trở lại. 
+ Lại : từ lại thứ nhất nghĩa là thêm lần nữa, từ lại thứ hai nghĩa là trở lại. 
→ Sự trở lại của mùa xuân lại đồng nghĩa với sự ra đi của tuổi xuân. 
	 	Mảnh tình/ san sẻ/ tí/ con con 
Mảnh tình đã bé lại còn san sẻ thành ra ít ỏi, chỉ còn tí con con nên càng xót xa, tội nghiệp. 
→Thủ pháp nghệ thuật tăng tiến, nhấn mạnh vào sự nhỏ bé dần, làm cho nghịch cảnh càng éo le hơn. 
- Câu thơ được viết ra có thể là từ tâm trạng của người đã mang thân đi làm lẽ. Tuy nhiên tầm khái quát của câu thơ lại lớn hơn một hoàn cảnh lấy chồng chung. Nó là nỗi lòng của người phụ nữ trong xã hội xưa, khi với họ hạnh phúc luôn là chiếc chăn quá hẹp. 
III. Tổng kết 
Về nội dung 
Qua lời tự tình, bài thơ nói lên cả bi kịch và khát vọng sống, khao khát hạnh phúc của HXH. 
Ý nghĩa nhân văn: Trong buồn tủi, người phụ nữ gắng gượng vượt lên trên số phận nhưng cuối cùng vẫn rơi vào bi kịch. 
2 . Về nghệ thuật 
Sử dụng từ ngữ giản dị mà đặc sắc (trơ, xiên ngang, đâm toạc, con con,...) 
Hình ảnh giàu sức gợi cảm (trăng khuyết chưa tròn,...) để diễn tả các biểu hiện phong phú, tinh tế của tâm trạng.