Bài giảng Ngữ văn Lớp 12 - Tiết 84: Diễn đạt trong văn nghị luận - Hoàng Thị Thu

HỊ LUẬN 
C¸ch sö dông tõ ng÷ trong v¨n nghÞ luËn. 
 1.Bài tập 1/trang 136 ( sgk ) 
4 
 (2) Nhắc tới sự nghiệp sáng tác của Hồ Chí Minh , chúng ta không thể không nhắc tới tập Nhật kí trong tù . Tập thơ được viết trong những thời khắc hiếm hoi – được thanh nhàn bất đắc dĩ của Bác giữa chốn lao tù . Thơ không phải là mục đích cao nhất của người chiến sĩ cách mạng , như người đã tự bạch một cách khiêm tốn : 
 “ Ngâm thơ ta vốn không ham 
 Nhưng vì trong ngục biết làm chi đây ?” 
 Nhưng những vần thơ vang lên trong cảnh tù đày , “ tê tái gông cùm ” lại là những vần thơ thép ”, “ mà vẫn mênh mông bát ngát tình ”. Bởi lẽ , với người nghệ sĩ - chiến sĩ ấy , chỉ có thân thế ở trong lao ”, còn tinh thần Người vẫn vượt thoát qua chấn song, qua xiềng xích , qua dây trói nhà tù . Chiều tối ; Giải đi sớm ; Mới ra tù , tập leo núi , là những thi phẩm tiêu biểu cho tinh thần ấy . 
I.C¸ch sö dông tõ ng÷ trong v¨n nghÞ luËn. 
 1.Bài tập 1/trang 136 ( sgk ): 
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN 
5 
I.C¸ch sö dông tõ ng÷ trong v¨n nghÞ luËn. 
 1.Bài tập 1/trang 136 ( sgk ): 
a. So sánh cách dùng từ của hai ví dụ . Chỉ rõ ưu điểm 
 và nhược điểm của từng cách dùng . 
b. Chỉ rõ những từ ngữ không phù hợp 
 Sửa lại những từ không phù hợp đó . 
 c. Hãy viết một đoạn văn có nội dung cơ bản tương tự 
nhưng dùng một số từ ngữ khác . 
VÍ DỤ (1) 
SGK, tr 136 
VÍ DỤ (2) 
SGK, tr 136 
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN 
6 
I.C¸ch sö dông tõ ng÷ trong v¨n nghÞ luËn. 1.Bài tập 1/trang 136 ( sgk ): a. So sánh hai ví dụ - Néi dung hai ®o¹n gièng nhau.  - C¸ch dïng tõ hai ®o¹n kh¸c nhau:  
Ví dụ 1 
- Chóng ta h¼n ai còng nghe nãi vÒ  
-  trong lóc nhµn rçi r·i  
- B¸c vèn ch¼ng thÝch lµm th ¬  
-  vÎ ® Ñp lung linh 
- VÎ ® Ñp Êy thÓ hiÖn râ trong những bµi th ¬  
V í dụ 2 
-  chóng ta kh«ng thÓ kh«ng nh¾c tíi  
- trong những thêi kh¾c hiÕm hoi - ®­ îc thanh nhµn bÊt ®¾c dÜ  
- Th ¬ kh«ng ph¶i lµ môc ® Ých cao nhÊt cña  
- những vÇn th ¬ vang lªn  cña nh µ tï . 
-lµ những thi phÈm tiªu biÓu cho tinh thÇn ®ã. 
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN 
7 
(1) Chúng ta hẳn ai cũng nghe nói về tập thơ Nhật kí trong tù của Hồ Chí Minh . Tập thơ gồm những bài được Bác làm trong lúc nhàn rỗi ở nhà lao cực khổ của bọn Tưởng Giới Thạch . Bác vốn chẳng thích làm thơ : “ Ngâm thơ ta vốn không ham”. Nhưng trong hoàn cảnh nhà tù khổ sở , tăm tối , tâm hồn tác giả Hồ Chí Minh vẫn mang một vẻ đẹp lung linh . Vẻ đẹp ấy thể hiện rõ trong các bài thơ : Chiều tối ; Giải đi sớm ; Mới ra tù , tập leo núi . 
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN 
 Chúng ta hẳn ai cũng nghe nói về 
l úc nhàn rỗi ở nhà lao 
cực khổ 
chẳng thích làm thơ 
vẻ đẹp lung linh 
I.C¸ch sö dông tõ ng÷ trong v¨n nghÞ luËn. 1.Bài tập 1/trang 136 ( sgk ): 
8 
Ví dụ (1) 
SGK, tr 136 
Ví dụ (2) 
SGK, tr 136 
Nhược điểm : 
 Dùng từ thiếu chính 
xác , mang màu sắc 
khẩu ngữ 
 Không phù hợp với 
đối tượng văn nghị 
luận 
 Cách diễn đạt chính xác và 
thận trọng hơn 
- Dùng phép thế từ ngữ để 
tránh trùng lặp ý tứ thêm 
phong phú : Hồ Chí Minh Bác 
, Người , người chiến sĩ cách 
mạng ; người nghệ sĩ ; 
- Trích các từ ngữ linh hoạt 
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN 
I.C¸ch sö dông tõ ng÷ trong v¨n nghÞ luËn. 1.Bài tập 1/trang 136 ( sgk ): 
c. Sửa những cụm từ trong ví dụ 1( SGK- tr136) 
“ Chúng ta hẳn ai cũng nghe nói về ” 
“ lúc nhàn rỗi ở nhà lao cực khổ ” 
“ chẳng thích làm thơ ” 
 “ vẻ đẹp lung linh ” 
-> “ Khi nhắc đến sự ngiệp sáng tác văn học của Hồ Chí Minh , không ai là không biết đến tập thơ NKTT” 
-> “ những khoảnh khắc thanh nhàn hiếm hoi trong lao tù ” 
-> “ không coi thơ là mục đích của cuộc đời ” 
-> “ vẻ đẹp giản dị ” 
I.C¸ch sö dông tõ ng÷ trong v¨n nghÞ luËn . 1.Bài tập 1/trang 136 ( sgk ): 
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN 
10 
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN 
c) §o¹n v¨n tham kh¶o: 
	 Ng©m th ¬ ta vèn kh«ng tham 
	 Nh­ng v ì trong ngôc biÕt lµm chi ®©y? 
§ ã lµ t©m niÖm cña B¸c trong nh÷ng ngµy th¸ng bÞ ®µy ®o¹ chèn lao tï . Chóng ta nã...ài tập 1/ SGK- trang 138->139 Tìm hiểu các ví dụ (1), (2) 
Đề bài : Phân tích nhân vật Trọng Thuỷ trong Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thuỷ . 
a.C¸ch sö dông vµ kÕt hîp c¸c kiÓu c©u trong hai ®o¹n v¨n: 
 - Nét chung : bàn về nhân vật Trọng Thuỷ trong truyền thuyết Truyện An Dương Vương và Mị Châu-Trọng Thuỷ . 
20 
II.CÁCH SỬ DỤNG KẾT HỢP CÁC KIỂU CÂU TRONG VĂN NGHỊ LUẬN 
1.Bài tập 1/ trang 138-139: 
a.C¸ch sö dông vµ kÕt hîp c¸c kiÓu c©u trong hai ®o¹n v¨n: 
 - §o¹n (1) chñ yÕu sö dông kiÓu c©u t ường thuËt, cã sù kÕt hîp c©u ng¾n c©u dµi. C ấu tạo giống nhau : đều là câu chủ động có chủ ngữ là “ Trọng Thuỷ ”. 
 Hiệu quả : Cách sử dụng này gợi sự đơn điệu , nhàm chán . 
 - §o¹n (2) sö dông kÕt hîp c¸c kiÓu c©u ®¬n, c©u ghÐp, c©u ng¾n, c©u dµi, c©u hái, c©u c¶m th¸n, sử dụng một số phép tu từ về câu như : chêm xen , liệt kê , 
Hiệu quả : Đoạn văn phong phú và có cảm xúc hơn . 
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN 
21 
I. Cách sử dụng kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận  1.Bài tập 1/ trang 138-139: 
b. ViÖc sö dông vµ kÕt hîp c¸c kiÓu c©u kh¸c nhau trong mét ®o¹n v¨n nghÞ luËn khiÕn cho viÖc diÔn ®¹t trë nªn linh ho¹t, lËp luËn chÆt chÏ, cã sù hµi hoµ gi÷a lÝ lÏ vµ c¶m xóc, ®ång thêi t¹o cho ®o¹n v¨n cã nh¹c ®iÖu. 
c. §o¹n (2) ®· sö dông biÖn ph¸p tu tõ có ph¸p. §ã lµ c©u hái tu tõ, lÆp có ph¸p. Sö dông c¸c biÖn ph¸p tu tõ nµy lµm cho ®o¹n v¨n diÔn ®¹t kh¾c s©u h¬n vÒ ý, biÓu hiÖn râ h¬n th¸i ®é, t×nh c¶m cña ng­êi viÕt, lêi v¨n cã nh¹c ®iÖu . 
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN 
22 
d. Trong bµi v¨n nghÞ luËn nªn sö dông mét sè biÖn ph¸p tu tõ c ú ph¸p v× sö dông nh­ vËy sÏ kÕt hîp ®­îc nhiÒu kiÓu c©u khiÕn cho viÖc diÔn ®¹t trë nªn linh ho¹t, phong phó, cã s¾c th¸i t×nh c¶m. 
 C¸c biÖn ph¸p tu tõ có ph¸p th­êng ®­îc sö dông trong v¨n nghÞ luËn: Lặp c ú pháp, tách câu, câu hỏi tu từ, điệp ngữ. 
-LÆp có ph¸p: "trêi thu th× xanh ng¾t nh÷ng mÊy tõng tre, c©y tre thu l¹i chØ cßn coa mét cµnh tróc , khãi phñ thµnh tÇng trªn mÆt n­íc, song cöa ®Ó mÆc ¸nh tr¨ng vµo, hoa n¨m nay giÊu vµo hã n¨m ngo¸i, tiÕng ngçng vang trong m¬ hå." (Lª TrÝ ViÔn -"Thu Èm" cña NguyÔn KhuyÕn). 
- C©u hái tu tõ: "B¸c nãi cïng ai? Hìi ®ång bµo c¶ n­íc, lêi më ®Çu b¶n tuyªn ng«n ®· chØ râ. Nh­ng cã ph¶i chØ nãi víi ®ång bµo ta kh«ng?" (ChÕ Lan Viªn - Trêi cao xanh ng¾t s¸ng tuyªn ng«n ) 
 - Ngoµi ra cßn cã thÓ sö dông biÖn ph¸p liÖt k ê , ch êm xen... 
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN 
I. Cách sử dụng kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận  1.Bài tập 1/ trang 138-139:  
23 
 I. Cách sử dụng kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận  2. Bài tập 2/trang 139-140: 
a/ Người viết chủ yếu sử dụng kiểu câu miêu tả với những từ ngữ , hình ảnh giàu hình tượng(bóng mơ , mùa thối đất,xơ xác nước trắng đồng,gió lùa sóng đồng cờn lên , quằn lại,lật thuyền mảng,bó gối ngồi nhìn , se lòng,phấp phới , hoa cải vàng tháng chạp,mưa dây mưa dợ,trăng rằm sáng như ban ngày , hoa hoè hoa sói ,.. 
- Tác dụng:gợi những tưởng tượng cụ thể , sinh động về làng quê của nhà thơ Nguyễn Bính , giúp ta hiểu hơn cái “ chân quê”trong thơ ông . 
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN 
24 
b/Giá trị của câu văn “ Chỉ nghĩ lại cũng đã se lòng ”: 
Câu ngắn gọn hơn câu trước và sau nó dồn nén thông tin khẳng định chắc gọn , dứt khoát . 
Câu không chủ ngữ khái quát khiến cho tất cả mọi người đọc và nghĩ về cảnh làng quê của Nguyễn Bính mà không chỉ riêng người viết . 
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN 
I. Cách sử dụng kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận  2. Bài tập 2/trang 139-140: 
25 
 I . Cách sử dụng kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận  3.Bài tập 3/trang 140: 
Phát hiện , phân tích và sửa chữa lỗi về việc sử dụng kết hợp các kiểu câu trong đoạn văn : 
Cả 2 đoạn văn đều mắc lỗi sử dụng 1 mô hình câu cho cả đoạn -> gây cảm giác nặng nề , đơn điệu , buồn chán -> cần sử dụng nhiều kiểu câu đoạn văn sinh động hấp dẫn hơn . 
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN 
26 
I . Cách sử dụng kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận  3.Bài tập 3/trang 140: 
- §o¹n v¨n (1) cã nh­îc ®iÓm lµ sö dông vµ kÕt hîp c¸c c©u cã cïng mét kÕt cÊu "Qua..." khiÕn cho viÖc diÔn ®¹t thiếu linh ho¹t, cã c¶m gi¸c lÆp ý, r­êm rµ. 
-§o¹n v¨n (2) cã nh­îc ®iÓm lµ sö dông vµ kết hîp c¸c c©u cã cïng mét chñ ng÷ "Kho tµng v¨n häc d©n gian" hoÆc "v¨n häc d©n gian" khiÕn cho ng­êi ®äc cã c¶m gi¸c trïng lÆp, nhµm ch¸n. 
Cách sửa : Nên sử dụng kết hợp nhiều kiểu câu khác nhau . 
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN 
27 
. Cách sử dụng kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận  4.Bài tập 4/trang 141: 
Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n cña viÖc sö dông vµ kÕt hîp c¸c kiÓu c©u trong v¨n nghÞ luËn. 
-Phèi hîp mét sè kiÓu c©u trong ®o¹n, trong bµi ®Ó tr¸nh sù ®¬n ®iÖu, nÆng nÒ, t¹o nªn giäng ®iÖu linh ho¹t, biÓu hiÖn c¶m xóc: c©u ng¾n, c©u dµi, c©u më réng thµnh phÇn, c©u nhiÒu tÇng bËc,... 
-Sö dông c¸c biÖn ph¸p tu tõ có ph¸p ®Ó t¹o nhÞp ®iÖu, nhÊn m¹nh râ h¬n th¸i ®é, c¶m xóc: lÆp có ph¸p, song hµnh, liÖt kª, c©u hái tu tõ,... 
DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN 
28 
III. TỔNG KẾT 
G